Tüm jenerasyonlar, yapay zeka devrimiyle birlikte yeni bir okuryazarlık becerisine sahip olmak için yarışıyor. İnsanlığın bilgisayarın ilk ortaya çıktığı dönemde yaşadığı deneyimler gibi, makinelerle birlikte öğrenme, üretme, etkileşim kurma ve dünyadaki değişimlere ayak uydurabilme sürecini çok farklı becerilerle yeniden deneyimliyoruz. Yaşam boyu öğrenme ve içinde bulunduğumuz dünyada kendimizi gerçekleştirme hedefimize ulaşmak için bir yapay zeka okuryazarı olmamız artık kaçınılmaz bir gereklilik haline geldi. Gördüğümüz, okuduğumuz, duyduğumuz veya izlediğimiz verilere artık daha fazla şüpheyle yaklaşmamız gereken bir dönemdeyiz. Aynı zamanda, daha kolay bir şekilde üretim yapabilme imkanının da olduğu bir değişim sürecindeyiz. Bu durum, zorluklarla birlikte heyecan verici bir öğrenme motivasyonu sağlıyor.
Eğitim ve iş dünyası hızla değişiyor. Dünyanın önde gelen kurumları, rekabet edebilmek için 2024’te, iş veya özel yaşantınızda en az bir yapay zeka yardımcısına sahip olmanızı öneriyor. Hazır bir bilgiyi sadece sormak ve bulmak yerine, yeni fikirler ortaya çıkarabilmek için düşüncelerimizi çeşitli promptlarla yazarak yapay zekanın sunduğu fırsatlarla nöronlarımız arasında yeni bağlantılar oluşturmak, gelişimimiz için önemli bir adım olacaktır. Yeni üretken yapay zeka programları, insanların düşündüğü hemen her şeyi, verilen metinleri anlayarak ve analiz ederek üretebilecek şekilde tasarlanmıştır.
“Dilimin sınırları dünyamın sınırlarıdır” diyen filozof Wittgenstein’in sözünü anımsayarak diyebiliriz ki yapay zeka ile öğrenme ve üretme süreçlerinde yolculuğumuza eşlik edecek kelimelerle düşünmek için dili, kurgusu, matematiği nitelikli olan içerikler okumak, dinlemek ve hayal etmek her zamankinden daha fazla önem kazandı. Çocuk, genç ve yetişkin okuma kültürü ile donanmış, eleştirel düşünen, sorgulayan, düşüncelerini doğru aktarabilen sadece etrafındaki dünyalılarla değil üretken yapay zeka makineleri ile de sağlıklı iletişim ve etkileşim kurabilen bireyler olursa ancak yaşamda kendini gerçekleştirebilir. Bu bağlamda türü ne olursa olsun kütüphaneler ve kütüphaneciler de gelecek nesilin bu yolculukta rehberliğini yapmak için ideal mekanlar ve rehberlerdir.
Günümüzde eğitim ve iş sahalarında daha sıklıkla kullanılan, istem diğer adıyla prompt yazarak bir sanat eseri, fotoğraf gerçekçiliğinde görüntüler, video ve müzik oluşturan yapay zeka destekli araçlar oldukça ilgi yarattı. Konuşmacıların orijinal seslerinin özelliklerini ve tonlamalarını koruyarak bir başka videonun orijinal sesine dönüştürmek veya dublaj yapmak için
ElevenLabs, yapay zekaya bir görseli yada infografiği açıklatmak için
Microsoft Copilot , gerçekçi bir dünya görüntüsü yansıtan video üretmek için
SORA , grafik, sunum, afiş, logo tasarlamak için
CANVA Magic studio , videolarınızı çevrimiçi olarak herhangi bir dile otomatik olarak çevirmek için
VEED.IO, yazdığınız hikayeye uygun resimler üretmek için
DALL E üretici yapay zekalardan sadece bir kaçı olarak sayılabilir.
Resim : Théâtre D’opéra Spatial — Jason M. Allen
Yapay zeka Midjourney tarafından çizilen bir resim, ABD’deki Colorado Eyalet Sergisi’nin güzel sanatlar yarışmasında ödül kazandı. Jason M. Allon ödül aldığında resmi bir yapay zeka ile oluşturduğunu itiraf ederek süreçleri anlattı. ChatGPT ürettiği metin içerikleri ile bir çok etik dışı kullanıma sebep olduğu gerekçesiyle Yazarlar Birliği tarafından kitapların telif ve yasal haklar gözetilmeden ChatGPT’yi eğitmekte kullanıldığını iddia eden bir dava açtı. Benzer şekilde, komedyen Sarah Silverman ve yazarlar Richard Kadrey ve Christopher Golden, Temmuz 2023’te Meta ve OpenAI’e dava açarak, kitaplarının izinsiz olarak sohbet botlarını eğitmek için kullanıldığını iddia ettiler. Tüm bu yaşananlar belirli yasalar, politikalar ve protokollerle adil kullanım çerçevelerinin belirlenmesi gerektiğini yansıtıyor.
UNESCO dijital kütüphanesinde açık erişimle sunulan Yapay Zeka Etik Önerisi rehberi ChatGPT gibi temel modellerin incelenmesi ve Dijital platformların yönetimine ilişkin kurallar: çok paydaşlı bir yaklaşım aracılığıyla ifade özgürlüğünü ve bilgi erişimini koruma konusundaki kaynaklar da değişim sürecinde ışık tutacaktır. UNESCO’nun ‘K12 için Yapay Zeka Öğretimi’ portalı, dünya çapından yapay zeka öğretim kaynaklarını bir araya getirmiş ve herhangi bir öğretmenin veya evde eğitim verenin öğrencilerinin yapay zeka hakkında öğrenmelerine yardımcı olmak için kullanabileceği bir kaynak sunar.
“Teknoloji, öğretme ve öğrenme üzerindeki etkisini sürekli olarak artırıyor. Öğrencilerin farklı öğrenme stillerini anlamak ve desteklemek için teknolojiyi kullanmak, onların potansiyellerini en üst düzeye çıkarma da önemli bir araçtır.” Sir Ken Robinson
Ülkemizde teknolojinin hızla gelişimi eğitim sistemlerinde de yeniden yapılanmalar ve değişimleri beraberinde getirmiştir. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB), geleceğin gereksinimlerine uygun olarak ortaokullarda ‘yapay zekâ uygulamaları’ adlı seçmeli dersi müfredatına ekledi. 7 ve 8’inci sınıf öğrencileri için özel olarak hazırlanan ve Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından onaylanan müfredatın özellikle yapay zeka ve etik konusu, okullardaki kütüphane uzmanlarının paydaşlığı ile yürütülmelidir. Yükseköğretim Kurulu ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) arasında, yapay zekâ ve dijital teknolojilerle ilgili derslerin üniversite müfredatlarına dahil edilmesine ilişkin BTK Akademi Ders İçeriklerinin Kullanımı Hakkında İş Birliği Protokolü imzalandı.
Yapay zeka okuryazarlığının temelinde duygusal zeka, analitik beceri, esneklik ve değişime uyum, yaratıcılık, entellektüel merak, istem diğer bir dille prompt yazma yetkinliğine sahip olan bir toplum yetiştirmek önem kazandı. Tüm dünya çapında eğitim öğretim kurumları, bilgi merkezleri ve kütüphaneler tüm vatandaşların yapay zeka çağında uyumlu bir şekilde yaşamalarını ve çalışmalarını sağlamak için politikalar oluşturmaya ve eğitimlerle farkındalık yaratmaya başlamışlardır. Etik, şeffaflık ve hesap verilebilirlik, erişim ve eşitlik, akademik dürüstlük, eğitim müfredatına entegrasyon, yapay zekanın eğitim-öğretim materyali üretme, ölçme ve değerlendirmede kullanım kriterleri, tüm paydaşların sorumluluklarını yansıtan net bir politika oluşturmak önceliklendirilmelidir.
Kaynakça:
“An Ai-Generated Artwork Won First Place at a State Fair Fine Arts Competition, and Artists Are Pissed.” VICE, 27 Şubat 2024.
www.vice.com/en/article/bvmvqm/an-ai-generated-artwork-won-first-place-at-a-state-fair-fine-arts-competition-and-artists-are-pissed.
AI and Education Guidance for policy-makers. Unesdoc.Unesco. Org, 8 Mart. 2024.
unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000376709/PDF/376709eng.pdf.multi.
Yilmaz, GİZEM. Yapay Zeka Ile Geleceğin Eğitimi 21. Yüzyıl Sınıfının Dönüştürücü Özellikleri. 29 Ocak 2024.
www.linkedin.com/pulse/yapay-zeka-ile-gelece%C4%9Fin-e%C4%9Fitimi-21-y%C3%BCzy%C4%B1l-s%C4%B1n%C4%B1f%C4%B1n%C4%B1n-gi%CC%87zem-yilmaz-ukhgf
Yök Yapay Zekâ, Dijitalleşme ve Büyük Veri Alanlarında Yeni Program ve Bölümler Açıklandı, 5 Mar. 2024,
www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2024/yapay-zeka-dijitallesme-ve-buyuk-veri-alanlarinda-yeni-program-ve-bolumler-aciklandi.aspx.
“An Ai-Generated Artwork Won First Place at a State Fair Fine Arts Competition, and Artists Are Pissed.” VICE, 27 Şubat 2024.
www.vice.com/en/article/bvmvqm/an-ai-generated-artwork-won-first-place-at-a-state-fair-fine-arts-competition-and-artists-are-pissed.
